وبلاگ حقوق بین الملل
» تغییر تابعیت در اثر ازدواج طبق قانون ایران
تابعیت چیست؟
تابعیت به معنای وجود یک رابطه ی سیاسی و معنوی بین اشخاص و یک دولت معین است و این رابطه از آن جهت سیاسی است که دولت بر اساس قدرتش می خواهد فردی را از خود دانسته و از او حمایت کند؛ به علاوه رابطه ی فرد و دولت از آن جهت معنوی است که محدود به مکان سکونت فرد نیست؛ مثلا شخص ایرانی در هر جای دنیا که ساکن باشد ایرانی محسوب می شود. لذا تابعیت سبب ارتباط شخص با یک کشور و دولت معین می شود و آن شخص، تبعه ی آن کشور به حساب می آید.
فایده ی داشتن تابعیت این است که شخص دارای تابعیت، در جامعه حمایت می شود و هر دولت نسبت به تبعه ی خود مزایایی را در نظر گرفته است که آن مزایا در خصوص اتباع خارجی اعمال نمی گردد؛ بنابراین هر شخص باید تابعیت کشور معینی را داشته باشد تا مورد حمایت آن کشور قرار گیرد.
ازدواج اتباع دو کشور با یکدیگر
در بسیاری از موارد ممکن است فردی که تبعه ی یک دولت معین است تصمیم بگیرد که با فردی از یک کشور دیگر ازدواج کند و احتمالا این سوال مطرح می شود که وضعیت تابعیت این افراد به چه صورت خواهد بود؟ آیا آنان همچنان تابعیت کشور خود را حفظ می کنند یا اینکه به تابعیت کشور همسرشان در می آیند؟
در اینجا باید بیان نماییم که پاسخ این سوالات در هر کشور با توجه به قوانین آن کشور متفاوت است؛ برای همین ما نیز بر اساس قانون کشورمان به این سوالات پاسخ می دهیم و وضعیت ازدواج ایرانیان با اتباع خارجی را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
نظر قانون ایران راجع به ازدواج با اتباع خارجی:
به طور کلی، برای تعیین تابعیت زوجین دو نظریه وجود دارد : نظریه ی وحدت تابعیت و استقلال تابعیت. در نظریه ی وحدت تابعیت که یک دیدگاه سنتی به حساب می آید، زن در اثر ازدواج تابعیت شوهرش را کسب می کند. از آن طرف دیدگاه نوین نظریه ی استقلال تابعیت را پذیرفته است و معتقد است که زن بعد از ازدواج همچنان به تابعیت خود باقی می ماند و نیاز نیست که حتماً تابعیت شوهرش را کسب کند. بر این اساس، هر کشور با توجه به اوضاع و احوال خود یکی از دیدگاه های فوق را قبول نموده و مطابق آن قانون وضع کرده است.
در این خصوص قانون ایران راجع به زن خارجی که شوهر ایرانی دارد سیستم وحدت تابعیت را پذیرفته است و بند ۶ ماده ٩٧۶ قانون مدنی می گوید:(( هر زن تبعه خارجی که شوهر ایرانی اختیار می کند، تبعه ایران محسوب می شود.)) اما قانون کشور ما در خصوص زن ایرانی که شوهر خارجی دارد سیستم استقلال نسبی تابعیت را پذیرفته و ماده ٩٨٧ قانون مدنی راجع به این مسئله بیان می دارد:(( زن ایرانی که با تبعه ی خارجی ازدواج کند به تابعیت ایرانی خود باقی خواهد ماند مگر این که مطابق قانون مملکت زوج، تابعیت شوهر به واسطه ی وقوع عقد ازدواج به زوجه تحمیل شود.))
لذا در قانون ما وضعیت تابعیت زوجین با توجه به اینکه زن ایرانی با مرد خارجی ازدواج کرده یا مرد ایرانی با زن خارجی ازدواج کرده متفاوت است که به تفکیک، آن ها را بررسی میکنیم.
وضعیت ازدواج مرد خارجی با زن ایرانی:
در ابتدا باید متذکر شویم که طبق قوانین ما، زن مسلمان نمی تواند با مرد غیر مسلمان ازدواج کند و مطابق ماده 1059 قانون مدنی ، نکاح مسلمه با غیر مسلم جایز نیست؛ بنابراین زن مسلمان ایرانی باید به ازدواج مرد مسلمان در بیاید.
اما این قضیه یک امر جداگانه است و صرفاً برای یادآوری آن را ذکر نمودیم؛ چرا که بحث ما در خصوص تابعیت است و تابعیت ایرانی نیز لزوماً مختص مسلمانان نیست و از طرفی هم همه ی ایرانیان مسلمان نیستند؛ لذا هیچ مانع قانونی برای ازدواج زن ایرانی غیر مسلمان با مرد خارجی غیر مسلمان وجود ندارد [ اگرچه در این فرض نیز زن ایرانی باید اجازه ی مخصوص از طرف دولت داشته باشد که اگر این اجازه را نداشته باشد از یکسری حمایت های قانونی بی بهره خواهد شد.]
جدا از مباحث فوق، تابعیت زنان ایرانی که با مرد خارجی ازدواج می کنند به این صورت است :
_ گاهی زن ایرانی با مرد خارجی ازدواج می کند و قانون کشور مرد، سیستم استقلال تابعیت را پذیرفته است که در این صورت زن به تابعیت ایرانی خود باقی می ماند.
_ گاهی زن ایرانی با یک مرد خارجی ازدواج می کند که قانون کشور مرد، سیستم وحدت تابعیت را پذیرفته؛ یعنی تابعیت شوهر بر زن تحمیل می شود که در این صورت زن ایرانی تابعیت شوهر را کسب می کند.
وضعیت ازدواج زن خارجی با مرد ایرانی:
مطابق ماده ٩٧۶ قانون مدنی، زن خارجی که شوهر ایرانی داشته باشد ایرانی محسوب می شود و این تابعیت قطعی است؛ یعنی حتی اگر شوهر از تابعیت ایران خارج شود زن همچنان به تابعیت ایران باقی می ماند؛ مگر اینکه اجازه ی دولت برای ترک تابعیت شامل زن هم بشود.
همچنین بر اساس ماده ٩٨۶ قانون مدنی این زنان می توانند بعد از طلاق یا فوت شوهر به تابعیت اولیه خود برگردند مشروط بر این که به صورت کتبی، وزارت امور خارجه را مطلع نمایند. به علاوه اگر ازدواج این بانوان با مرد ایرانی به واسطه ی فوت مرد خاتمه یابد و زن از شوهر خود اولادی داشته باشد نمی تواند مادامی که فرزندانش به سن ١٨ سالگی نرسیده اند از این حق استفاده نماید.
بنابراین در مقام نتیجه گیری باید بیان کنیم که تغییر تابعیت در اثر ازدواج در کشور ایران حسب اینکه زن ایرانی با مرد خارجی ازدواج کرده یا برعکس، متفاوت است و در خصوص هر مورد قانون ما روش متفاوتی را اتخاذ نموده است.
